Crisis...

Foto: Giotto (1267 - 1337), Het laatste oordeel, Scrovegnikapel - Padua

Het oordeel komt de Messias toe. In het evangelie van Matteüs horen we hoe met betrekking tot Jezus in vervulling gaat wat gezegd is door de profeet Jesaja: ‘Hier in mijn dienaar, ik heb hem uitgekozen, …, Ik zal Hem vervullen met mijn Geest, Hij zal alle volken het oordeel aanzeggen’ (Matteüs 12: 18). Jezus belichaamt deze Messiaanse gestalte. Hem komt het oordeel toe omdat hij het oordeel gedragen heeft. Zo bracht Hij ons vrede en genezing.

Oordeel, in het Grieks van het Nieuwe Testament lezen we daarvoor het woord krisis. Praat ons er niet van. “We doorleven niet alleen een tijd van crisis, maar ook een crisis van de tijd. Bestaat er nog wel toekomst voor ons en onze kinderen, kunnen wij nog samen handelen?” Deze spannende vraag stelt filosoof Trinneke Beeckman in dagblad Trouw nu president Poetin dreigt kernwapens in te zetten.

De oorlog in Oekraïne leidt tot een energiecrisis, die in ons land bovenop een aantal andere crises komt. Nu het herfst is blijkt dat de coronacrisis niet voorbij is. Daarnaast hebben we te maken met de stikstofcrisis en de klimaatcrisis. Ook is er crisis in het onderwijs, de zorg, op de woningmarkt en op de arbeidsmarkt. De lijst is niet compleet. Veel mensen in onze classis worden geraakt. Onderweg zie ik in weilanden omgekeerde vlaggen wapperen. Hoewel het symbool mij niet aanstaat begrijp ik wat er mee tot uitdrukking wordt gebracht: zorg om de toekomst van boeren en hun gezinnen. In onze classis wonen arme mensen in slechte huurwoningen die niet warm te stoken zijn. Door de hoge gasrekening moeten ze beknibbelen op maaltijden. Steeds meer mensen moeten een beroep doen op de Voedselbank. In onze classis vinden jongeren geen woning en maken oud en jong zich zorgen om de leefbaarheid van de aarde, nu en in de toekomst. Crisis!

Zit er oordeel in de crises waarmee we nu te maken hebben? Veel christenen geloven dat Gods hand hierin te zien is. Door onze manier van leven staan we schuldig tegenover Hem. De Eeuwige spreekt ons aan op ons doen en laten - nu en ooit. In het evangelie van Johannes lezen we: ‘Dit is het oordeel: het licht kwam in de wereld en de mensen hielden meer van de duisternis dan van het licht, want hun daden waren slecht’ (Johannes 3: 19). Wij zijn het zelf die deze crises over ons afroepen. Ik ben geen expert, maar dat we met onze manier van leven tegen grenzen aanlopen lijkt me wel duidelijk. Wat we eten, waarmee we ons kleden, hoe we reizen, daar zijn vragen bij te stellen. Cartoonist Jip van der Toorn won de Inktspotprijs 2022 met een tekening van een stel in een vliegtuig. De vrouw zegt tegen de man: eigenlijk kan dit dus niet… Ik vind dit zo herkenbaar. Als ik te vaak vlees eet, de auto pak als het regent of schoenen koop die ik niet nodig heb denk ik: eigenlijk kan dit dus niet.

Bij een aantal crisis valt het woord markt. In de laatste decennia zijn een aantal terreinen door de overheid losgelaten. Door marktwerking zouden bijvoorbeeld in de zorg en de woningbouw efficiënter en goedkoper kunnen worden gewerkt. Post- en energiebedrijven, allemaal de markt op. Maar de markt blijkt niet zaligmakend. In veel sectoren is er gebrek aan personeel, en in veel sectoren is de arbeider zijn loon niet waard. De markt is niet rechtvaardig en het zijn de arme mensen die dat aan den lijve ondervinden.

Hoe kunnen we nog samen handelen? Dit brengt mij op nog een andere betekenis van het Griekse woord krisis, namelijk recht of gerechtigheid. In de Griekse vertaling van het Oude Testament wordt het Hebreeuwse woord voor recht vertaald met krisis. Het gaat daarbij vooral om het recht van de verdrukten: God zelf komt voor hen op als een rechtvaardige Rechter.

Krisis vinden we vooral in de psalmen in combinatie met andere woorden: recht en gerechtigheid, waarheid en recht, goedertierenheid/trouw en recht. ‘Ik zal van uw goedertierenheid en recht (krisis) zingen’ (psalm 101: 1, StV). Maar ook in het Nieuwe Testament wordt krisis met recht vertaald, bijv. Lucas, waar Jezus zegt: ‘Maar wee jullie Farizeeën, want jullie geven tienden van munt, wijnruit en andere kruiden, maar gaan voorbij aan de gerechtigheid (krisis) en liefde aan God’ (Lucas 11: 42). Jos de Heer schrijft hierover in zijn commentaar op Lucas dat het lijkt alsof de Farizeeën zeer toegewijd zijn aan God. Ze geven niet alleen tienden van de oogst van de akker, maar ook van kleine tuinkruiden. Maar ze gaan voorbij – denk aan de priester en de leviet in de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan – aan de essentie: het recht en de liefde van God. Weer zo’n bijzonder woordpaar, precies daar in het verhaal waar de scheiding van geesten en wegen zich aan het aftekenen is. Het is een kritisch (!) proces dat goed van kwaad onderscheidt en uitzuivert. Oordelen is onderscheid maken en kiezen, en de Bijbel leert ons te kiezen voor recht en gerechtigheid, liefde en trouw. Zoals Jezus ons voorleefde. ‘Onbarmhartig zal het oordeel zijn over wie geen barmhartigheid heeft bewezen; maar barmhartigheid overwint het oordeel (Jacobus 2: 13). Deze harde woorden moeten we ter harte nemen, maar we mogen ons ook optrekken aan het evangeliewoord: ‘God heeft zijn Zoon niet naar de wereld gezonden om een oordeel over haar te vellen, maar om de wereld door hem te redden’ (Johannes 3: 17).

Bestaat er nog wel toekomst voor ons en onze kinderen, kunnen wij nog samen handelen, vroeg Trinneke Beeckman zich af. In onze gepolariseerde samenleving is dit samen handelen een opdracht en grote uitdaging. Als boeren en mensen van de milieubeweging niet samen handelen, komen we de problemen niet te boven. Dat geldt voor alle crises die ons raken. En wij die - met vallen en opstaan - Jezus volgen zijn geroepen het oordeel in deze crises te benoemen. Nu is het tijd om te onderscheiden waar het op aankomt, met voor ogen die mensen in onze samenleving die het meest de dupe zijn van deze crises. Ik wil hoopvol eindigen met het prachtige lied van Jan Wit waarin voor mij alles samenvalt:

Het woord van liefde, vrede en recht
is in uw eigen mond gelegd,
is in uw eigen hart geschreven.
Rondom u klinkt de stem van God:
vrijspraak, vertroosting en gebod,
vlak vóór u ligt de weg ten leven.

Julia van Rijn, classispredikant